Tình trạng ngập lụt tại các đô thị lớn vẫn là nỗi ám ảnh mỗi mùa mưa. Dù nhiều địa phương đã đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng cho các dự án thoát nước, hiệu quả vẫn chưa như kỳ vọng. Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông minh và phát triển hạ tầng xanh để giải quyết triệt để bài toán ngập úng đô thị.
Nhiều đô thị vẫn “oằn mình” mỗi mùa mưa
Theo Bộ Xây dựng, đến cuối năm 2024, có tới 45/63 tỉnh, thành phố ghi nhận tình trạng ngập nước sau các trận mưa lớn. Riêng tại TP.HCM, 20 điểm ngập “kinh niên” vẫn tái diễn hàng năm, dù thành phố đã triển khai hàng loạt dự án chống ngập với tổng vốn đầu tư hơn 26.000 tỷ đồng.
Nguyên nhân chính được cho là hệ thống thoát nước đã quá tải, phần lớn được xây dựng từ những năm 1990, không còn phù hợp với tốc độ đô thị hóa nhanh và lượng mưa ngày càng tăng do biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, bề mặt bê tông hóa làm giảm khả năng thấm nước tự nhiên, khiến tình trạng ngập cục bộ xảy ra thường xuyên hơn.
Công nghệ thông minh – xu hướng tất yếu
Các chuyên gia đánh giá, giải pháp chống ngập thông minh là hướng đi tất yếu của các đô thị hiện đại. Ông Nguyễn Văn Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn Quốc gia (Bộ Xây dựng), cho biết:
“Nếu chỉ mở rộng cống hoặc xây trạm bơm thì chỉ giải quyết phần ngọn. Giải pháp hiệu quả hơn là quản lý nước đô thị bằng dữ liệu và công nghệ, kết nối hệ thống cảm biến mực nước, dự báo mưa và vận hành bơm tự động.”
Hiện nay, TP.HCM và Đà Nẵng đang thử nghiệm hệ thống giám sát ngập bằng camera kết hợp trí tuệ nhân tạo (AI). Dữ liệu từ cảm biến và hình ảnh thực tế được truyền về trung tâm điều hành, giúp xác định nhanh vị trí ngập và huy động lực lượng ứng phó kịp thời. Tuy nhiên, các dự án vẫn đang trong giai đoạn thí điểm, quy mô còn hạn chế.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, mô hình “Smart Water Grid” (lưới nước thông minh) tại Singapore và Seoul đã giúp giảm tới 40% thiệt hại do ngập bằng cách sử dụng hệ thống cảm biến IoT để điều phối dòng chảy và kiểm soát mưa cực đoan theo thời gian thực. Để hiểu rõ nguyên lý hoạt động của hệ thống “Smart Water Grid”, cần nhìn lại vòng tuần hoàn tự nhiên của nước – nền tảng mà công nghệ này mô phỏng và kiểm soát hiệu quả hơn trong đô thị.
Kết hợp hạ tầng xanh để giảm ngập bền vững
Bên cạnh công nghệ, việc phát triển hạ tầng xanh đang được xem là giải pháp lâu dài. Các mô hình như công viên mưa (rain garden), vỉa hè thấm nước, hồ điều hòa ngầm hay bể chứa nước mưa tái sử dụng không chỉ giảm tải cho hệ thống cống mà còn cải thiện cảnh quan đô thị.
Tại Đà Nẵng, dự án “Thành phố thích ứng khí hậu” do Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) hỗ trợ đã giúp giảm gần 25% điểm ngập sau hai năm. Thành phố đã mở rộng diện tích hồ điều hòa và tăng mảng xanh đô thị, góp phần điều tiết dòng chảy tự nhiên hiệu quả hơn.
“Đô thị Việt Nam cần thay đổi cách tiếp cận, từ chống ngập bị động sang thích ứng thông minh với nước mưa – xem nước là tài nguyên, không phải gánh nặng,”
ông Lê Hoàng Hà, chuyên gia hạ tầng bền vững thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM, nhận định.
Cần cơ chế phối hợp và đầu tư đồng bộ
Theo Chương trình phát triển đô thị ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2025–2030 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, đến năm 2030, 100% đô thị loại I sẽ phải có hệ thống thoát nước và cảnh báo ngập thông minh. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các ngành xây dựng, tài nguyên – môi trường và công nghệ thông tin.
Các chuyên gia đề xuất Nhà nước cần sớm ban hành chính sách khuyến khích hợp tác công – tư (PPP) trong đầu tư hạ tầng xanh và chuyển đổi số đô thị. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu không gian (GIS) thống nhất cũng được xem là nền tảng quan trọng để dự báo, điều hành và đánh giá rủi ro ngập úng.
Hướng đến đô thị thích ứng khí hậu
Ngập lụt đô thị không chỉ là vấn đề hạ tầng, mà là thách thức của phát triển bền vững. Khi công nghệ, quy hoạch và cộng đồng cùng tham gia, các thành phố Việt Nam có thể chủ động hơn trước biến đổi khí hậu, giảm thiểu thiệt hại và cải thiện chất lượng sống cho người dân. Việc kết hợp hạ tầng xanh – công nghệ số không chỉ giúp đô thị ứng phó biến đổi khí hậu, mà còn hướng tới phát triển đô thị bền vững, thích ứng và có khả năng phục hồi cao.